Melitta Bentz là ai?
Melitta Bentz (1873-1950) sinh ra ở Dresden, Đức, có tên khai sinh là Amalie Auguste Melitta Liebscher. Là một bà nội trợ người Đức đã phát minh ra bộ lọc cà phê bằng giấy vào năm 1908. Bà là một trong những phụ nữ đầu tiên đã tự đăng ký bảo vệ phát minh của mình.
Phát minh của bà thành công đến mức giấy lọc cà phê vẫn là một mặt hàng thiết yếu cho đến ngày nay. Từ các hộ gia đình, các quán cà phê specialty cho đến các cuộc thi pha chế cà phê quốc tế đều sử dụng giấy lọc cà phê.
Trong khi các phương pháp pha chế khác có xu hướng chiết xuất từ bột cà phê càng nhiều càng tốt, thì ý tưởng pha cà phê lọc bằng giấy phát triển theo chiều hướng chỉ chiết xuất các thành phần tinh túy nhất của hạt cà phê. Kết quả là một cốc cà phê pour over lọc bằng giấy sẽ cho cảm giác tinh khiết, sạch miệng, hương vị phong phú, ít đắng hơn.
Melitta thừa hưởng dòng máu doanh nhân mạnh từ gia đình. Cha của bà là một nhà xuất bản sách và ông nội bà sở hữu một nhà máy nấu bia. Có thể thấy truyền thống kinh doanh và kinh nghiệm về giấy cùng với sản xuất đồ uống đã tạo ra một nền tảng cực kỳ phù hợp cho thành công của Melitta.
Vào đầu những năm 1890 bà kết hôn với Johannes Emil Hugo Bentz, chủ một doanh nghiệp nhỏ. Họ có với nhau 3 người con: Willy, Horst, và Herta.
Giống như những bà nội trợ khác, Melitta Bentz hiểu rất rõ các thách thức đa dạng trong cuộc sống gia đình hàng ngày. Với tư duy của một nhà phát minh và khởi nghiệp, bà luôn tìm kiếm những giải pháp mới cho các vấn đề đó. Và với tinh thần đó, hộ gia đình của Melitta đã sớm trở thành một doanh nghiệp với 5 thành viên.
Phát minh của Melitta Bentz: Điều vĩ đại xuất phát từ vấn đề nhỏ nhoi
Vào thời điểm đó, cách đơn giản nhất để pha cà phê là rót nước nóng vào bột cà phê và chờ cho đến khi bã cà phê lắng xuống rồi rót ra cốc. Melitta không hài lòng với điều này vì:
- Cà phê sẽ nguội đi trong thời gian chờ.
- Vẫn còn cặn cà phê lẫn trong cà phê gây cảm giác khó chịu
- Thời gian cà phê ngâm trong nước quá lâu, dẫn đến over, hương vị không rõ ràng.
Lúc này trên thị trường đã có các bộ lọc cà phê bằng vải, bằng kim loại hoặc sứ có đục lỗ. Và Melitta cũng không hài lòng với các bộ lọc này. Với cá bộ lọc bằng kim loại hay gốm sứ, Nếu các lỗ thưa quá thì vẫn còn lẫn cặn và nếu các lỗ lọc nhỏ hơn thì lại gây tắc nghẽn dẫn đến cà phê có vị đắng và chát. Với bộ lọc bằng vải thời đó cũng không đủ mịn để lọc hết cặn cà phê, khó làm sạch và để lại mùi, còn nếu dùng một lần và bỏ đi thì lại quá xa xỉ.
Có thể thấy bà Melitta có một khẩu vị rất tinh tế. Ngay cả ngày nay tôi vẫn uống cà phê pha từ French Press hay phin Việt Nam và tôi vẫn chấp nhận được các vị đắng và chát đó.
Còn một bất tiện nữa mà chỉ những bà nội trợ mới hiểu, việc vệ sinh các dụng cụ pha cà phê là một trải nghiệm không mấy dễ chịu. Bạn cũng biết nếu đổ quá nhiều bã cà phê vào ống thoát nước thì có thể nó sẽ bị nghẹt, vậy nên ta phải cố gắng lấy bã cà phê ra và bỏ và thùng rác, sau đó mới rửa dụng cụ dưới vòi nước. Tôi đoán là bà Melitta cũng không thích việc này.
Sau khi đọc rất nhiều tài liệu về Melitta Bentz, tôi có thể cảm nhận được quá trình sáng tạo của bà. Có thể quá trình đó sẽ như thế này:
- Bà muốn cà phê pha ra phải còn nóng, vị phải tinh khiết, ít đắng, không lẫn cặn.
- Vậy thì thời gian nước nóng tiếp xúc với bột cà phê phải ngắn hơn bình thường. Nếu vẫn giữ phương pháp ngâm cà phê trong nước thì khi rót qua phải qua một bộ lọc và cần thêm một bình chứa, quá trình vệ sinh sau đó cũng mất thời gian.
- Vậy nên tách biệt cà phê và nước cà phê ngay từ ban đầu cũng đã là một ý tưởng đột phá của Melitta. Và bà đã nghĩ ra một vật dụng có thể chứa cà phê bên trên và bên dưới chứa cà phê đã chiết xuất. Bà dùng một chiếc cốc bằng đồng và dùng đinh để đục lỗ dưới đáy, xem như chiếc cốc này sẽ là nơi chứa bột cà phê, sau đó đặt nó lên bên trên một chiếc cốc khác. Nước nóng sẽ đi qua cà phê ở cốc bên trên và sau đó đi xuống cốc bên dưới.
- Và còn lại là bộ phận lọc, linh hồn của thiết bị tiện ích này. Câu chuyện mà mọi người vẫn biết là Melitta Bentz đã dùng giấy từ quyển vở của con trai để lọc bã cà phê và kết quả là hương vị của cà phê thật tuyệt vời, đúng như bà mong muốn.
- Tôi chỉ muốn nói là giấy thấm đúng là một lựa chọn thiên tài, nước sẽ thấm qua đó và bã cà phê cùng với dầu và một số thành phần khác thì ở lại, điều này thì lọc bằng kim loại hay gốm sứ không làm được. Và giấy thấm cũng giúp nước chảy qua cà phê chậm hơn so với vải, dẫn đến nước nóng có thời gian tiếp xúc với cà phê vừa đủ.
Tôi đã thử dùng giấy lọc để lọc cà phê được xay ở cỡ mịn dành cho espresso, kết quả là nước vẫn có thể thấm qua chứ không bị tắc (tất nhiên là sẽ chậm), bột cà phê espresso cũng không thể đi qua được giấy lọc.
Khác biệt thực sự
Tôi đã tìm hiểu các bằng sáng chế khác liên quan đến cà phê ở Đức và các nước lân cận trong cùng khoảng thời gian mà bà Melitta đăng ký bằng sáng chế của mình. Những sáng chế khác cũng rất tuyệt vời, bạn có thể xem ảnh bên dưới.
Nhưng bạn sẽ thấy là những nhà phát minh khác không hướng tới việc tạo ra một tách cà phê có hương vị khác biệt và sự tiện lợi trong việc vệ sinh sau khi sử dụng. Họ có vẻ thích việc tự động hóa trong quá trình pha cà phê hơn.
Ngoài ra không có nhà phát minh nào sử dụng giấy thấm, ý tưởng của họ là dùng lọc kim loại để có thể sử dụng lâu dài, không phải tốn thêm chi phí. Một số khác sử dụng vải để tăng cường khả năng tái sử dụng. Ý tưởng của bà Melitta thực sự khác hẳn: pha thủ công, thiết bị đơn giản, sử dụng giấy dùng một lần, vệ sinh dễ dàng sau khi pha.
Khởi nghiệp kinh doanh
Nhận thấy tiềm năng của sản phẩm, Melitta đã nộp đơn đăng ký thiết bị tiện ích của mình lên Văn Phòng Sáng chế Hoàng Gia ở Berlin vào ngày 11/06/1908, với mô tả là “Coffee filter with a curved bottom and an indentation on the underside as well as a slanted outlet hole.“
Ngày 6/7/1908 tờ Reichsanzeiger – Công báo chính thức của đế quốc Đức – đã phát thông cáo công nhận bằng sáng chế của bà. Melitta Bentz chính thức trờ thành một trong những người phụ nữ đầu tiên bảo vệ sáng kiến của mình và là người tiên phong trong việc lọc cà phê bằng giấy.
Ngày 15/12/1908 bà thành lập công ty và bắt đầu kinh doanh bộ lọc cà phê Melitta với số vốn ban đầu là 73 Reichspfennig. Trụ sở công ty ngay tại nhà và những nhân viên đầu tiên là chồng và các con của bà.
Tinh thần khởi nghiệp bất diệt
Ban đầu, họ đặt hàng một nhà máy sản xuất kim loại ở Westfalen gia công được 50 bộ lọc, và 100 thùng giấy lọc đầu tiên được cung cấp bởi một nhà máy giấy ở Sachsen. Khi đã có được sản phẩm, Melitta và chồng bắt đầu mang sản phẩm của mình đi quảng bá khắp nơi.
Ông Hugo Bentz thì mang sản phẩm đến các cửa hàng địa phương để giới thiệu. Sau đó ông còn đứng minh họa pha chế cà phê bằng bộ lọc qua cửa sổ trưng bày của các cửa hàng. Đây là điều chưa từng xảy ra và nó thu hút sự chú ý của nhiều người.
Để mở rộng quảng bá, ông đã thuê những nữ người mẫu – “quý cô trình diễn” – để làm việc này. Melitta Bentz thì đến những buổi tiệc cà phê để giới thiệu và trình bày sản phẩm của mình với quan khách. Hai người con trai được giao nhiệm vụ giao hàng cho khách.
Năm 1909, họ mang bộ lọc đến Hội chợ thương mại Leipzig và bán được 1.200 sản phẩm tại đây. Năm 1910, Triển Lãm Sức Khỏe Quốc Tế tổ chức tại Dresden và sản phẩm của họ đã đạt được huy chương tại triển lãm.
Không chỉ quảng bá và thương mại, 2 vợ chồng Bentz còn liên tục cải tiến sản phẩm, đăng ký các bằng sáng chế mới và đăng ký thương hiệu cho các sản phẩm của mình. Năm 1910 họ cho ra phiên bản cải tiến từ nguyên mẫu đầu tiên.
Chia sẻ góc nhìn của mình về thành công của gia đình Melitta
Các dụng cụ pha chế cà phê và bộ lọc khác tại thời điểm đó:
- Các dụng cụ pha chế cà phê khác lúc đó sử dụng lọc kim loại và vải nên không tạo ra được sự khác biệt rõ ràng ở sản phẩm đầu cuối là hương vị cà phê.
- Mặc dù các nhà phát minh luôn cố gắng áp dụng các công nghệ tiên tiến, tập trung khai thác vào sự tự động hóa việc rót nước nóng vào cà phê. Nhưng việc này thực sự không mang lại lợi ích vượt trội cho khách hàng mà còn làm cho sản phẩm trở nên phức tạp, khó vệ sinh.
- Họ nhấn mạnh việc sử dụng lọc kim loại và vải là tiết kiệm cho khách hàng. Đúng là như thế, nhưng khi họ càng làm tốt việc của mình thì khách hàng càng ít phải chi tiền cho họ. Nghịch lý nhỉ.
Bộ lọc của Melitta:
- Cà phê lọc bằng giấy của Melitta tạo ra khác biệt hoàn toàn với sự tinh khiết và hương thơm phong phú, có thể nói Melitta không có đối thủ cạnh tranh tại thời điểm đó.
- Nhu cầu cho loại cà phê sạch sẽ, không cặn là có, thậm chí rất nhiều.
- Giấy lọc cà phê dùng 1 lần là một sản phẩm lặp lại có tần suất cao.
- Các yếu tố trên khiến cho việc kinh doanh của gia đình Melitta thực sự bùng nổ. Họ càng làm tốt việc của mình thì khách hàng sẽ phải chi tiền một cách đều đặn để sử dụng giấy lọc cà phê của họ hàng ngày.
Bạn có thấy sự khác biệt giữa 2 trường hợp trên chưa? Nếu bạn là chủ doanh nghiệp thì bạn sẽ thích là ai?
Lãnh đạo công ty vượt qua sóng gió
Thử thách lớn đầu tiên với Melitta là thế chiến thứ nhất. Việc nhập khẩu cà phê lúc này bị đình trệ do việc cấm vận của Anh Quốc khiến cho nhu cầu cho sản phẩm của bà bị giảm sút.
Nguyên liệu để sản xuất cũng khan hiếm, kim loại thì được sử dụng để chế tạo Zeppelin (Khí cầu của quân Đức), giấy thì chỉ được phân phối theo chế độ.
Chồng và con trai của bà thì phải tham gia quân đội. Trong suốt cuộc chiến, Melitta đã một mình điều hành công ty, và bà đã phải chuyển qua bán thùng carton để duy trì cuộc sống vì không thể sản xuất bộ lọc được nữa.
Sau chiến tranh, công ty của bà đã trở lại hoạt động bình thường. Nước Đức lúc này rơi vào tình trạng nghèo đói do phải bồi thường tổn thất chiến tranh, lạm phát tràn lan. Ngạc nhiên là công ty Melitta lại có thể phát triển mạnh mẽ.
Từ những năm 1920 đã bắt đầu có người bắt chước sản phẩm của Melitta, nhưng đối với bà thì không hề gì. Bà đăng ký sỡ hữu bộ nhận diện thương hiệu với bao bì màu đỏ và xanh lá cây. Sau đó bà đăng ký sở hữu dòng chữ thương hiệu Melitta huyền thoại.
Việc làm này tưởng chừng như đơn giản nhưng cực kỳ quan trọng, có rất nhiều công ty ngày nay đang trên đà phát triển đột nhiên mất tất cả vì không đăng ký độc quyền thương hiệu.
Di sản và ảnh hưởng
Từ năm 1937 Melitta Bentz và chồng đã nghỉ hưu và chuyển giao việc kinh doanh cho các con. Trước khi nghỉ hưu, bà đã thiết lập chế độ một tuần làm việc năm ngày, một năm 3 tuần nghỉ phép và tiền thưởng cho Giáng Sinh. Bà còn thành lập Quỹ “Melitta Aid” vào năm 1938 hoạt động như một quỹ xã hội để hỗ trợ cho nhân viên.
Melitta Bentz đã thành công trong việc xây dựng văn hóa đổi mới sáng tạo trong công ty gia đình của mình. Kể từ năm 1932 thì năm nào công ty Melitta cũng nộp đăng ký các bằng sáng chế mới. Nội dung các bằng sáng chế của cá nhân bà Melitta và chồng dù bị thất lạc qua 2 cuộc thế chiến nhưng các bạn vẫn có thể xem được thông tin đăng ký và thông cáo báo chí qua 2 nguồn sau.
Các bằng sáng chế thuộc sở hữu công ty “Bentz & Sohn OHG” và “Melitta-Werke AG” (tên công ty Melitta ở năm 1923 và 1932) thì có thể tra cứu ở nguồn này.
Tinh thần kinh doanh tập trung vào Đổi mới sáng tạo sản phẩm và Phúc lợi nhân viên của bà đã đi trước thời đại và tạo chuẩn mực cho các doanh nhân sau này.
Doanh nghiệp gia đình khởi đầu từ căn hộ nhỏ ở Dresden của bà hơn 100 năm trước nay đã trở thành tập đoàn bao gồm hàng chục công ty, hàng ngàn nhân viên, hiện vẫn đang được điều hành bởi thế hệ thứ tư của gia đình. Khoảng 50 triệu bộ lọc cà phê được bán hàng ngày hiện nay của tập đoàn đều bắt nguồn từ phát minh Melitta Benzt năm 1908.
Năm 1997, chính quyền thành phố Dresden đã đặt tên một con đường là Melitta Bentz để tưởng nhớ người phụ nữ đã phát minh ra bộ lọc cà phê.
Ngoài ra, người ta còn làm một bảng tưởng niệm và một bảng thông tin dành cho Melitta Bentz, người phát minh ra bộ lọc cà phê, nằm tại Wilder-Mann-Straße 13a, cơ sở sản xuất cũ của Melitta. Bảng tưởng niệm là một phần của sáng kiến “frauenorte sachsen,” nhằm làm nổi bật những người phụ nữ quan trọng trong lịch sử Sachsen. Nó được đặt trong một khu vực vườn có hoa và một đài tưởng niệm bằng đá. Bảng thông tin cung cấp tiểu sử của Melitta Bentz, chi tiết về những đóng góp của bà cho việc pha cà phê và phát minh ra bộ lọc cà phê. Hình ảnh này ghi lại tầm quan trọng lịch sử và sự công nhận những thành tựu của Melitta Bentz.
