Cà phê là một trong những đồ uống phổ biến nhất trên thế giới. Mặc dù cà phê có nguồn gốc từ Ethiopia nhưng chỉ sau khi đến Yemen, cà phê mới bắt đầu có lịch sử rực rỡ và lan rộng ra toàn cầu.
Khám phá lịch sử cà phê Yemen sẽ giúp hiểu được tầm quan trọng của cà phê trong văn hóa của đất nước này và ảnh hưởng của nó đối với nền văn minh cà phê trên toàn cầu.
Cà phê đến Yemen như thế nào
Cà phê được cho là đã được mang đến Yemen từ Ethiopia. Theo các tài liệu lịch sử, người Hồi giáo ở Yemen biết đến cà phê vào những năm 1400, khi các thương nhân và người hành hương Hồi giáo mang hạt cà phê từ Ethiopia băng qua Biển Đỏ để đến Yemen.
Các tài liệu lịch sử Ả Rập đề cập đến một nhóm tu sĩ Sufi tên là Shathilya, những người đã tạo ra Al-Qahwa từ Kafka bằng cách sử dụng lá của Al-Gat, một loại cây có chứa chất kích thích nổi tiếng ở Ấn Độ. Tiếng Ả Rập. Họ coi đó là chất kích thích để tỉnh táo khi cầu nguyện vào đêm khuya. Do sự thiếu hụt đột ngột nguồn cung Al-Gat ở Aden, Sheikh al-Dhabhani (mất năm 1470 – được cho là nhân vật lịch sử đầu tiên gắn liền với lịch sử cà phê Yemen) đã hướng dẫn những người theo ông sử dụng hạt cà phê – Bunn trong tiếng Ả Rập – để thay thế.
Tuy nhiên, điều này không nhất thiết chứng minh rằng việc sử dụng cà phê đầu tiên ở Yemen là vào thế kỷ 15. Cà phê có thể đã được biết đến trước đó nhưng đã thay thế Al-Gat tại sự kiện cụ thể đó. Từ đó trở đi, Al-Qahwa là cà phê.
Sự trỗi dậy của cà phê trong văn hóa và tâm linh ở Yemen
Sau khi được du nhập vào Yemen, cà phê nhanh chóng trở nên thiết yếu đối với văn hóa và tâm linh ở đó. Cà phê là thức uống để thưởng thức và là một phần của nghi lễ tôn giáo, giúp các học giả và tu sĩ tỉnh táo trong những buổi cầu nguyện kéo dài. Dần dần, Yemen trở thành trung tâm buôn bán cà phê toàn cầu, với Mocha – một thành phố cảng của Yemen – trở thành điểm giao dịch cà phê sôi động, nơi các Thương gia trên toàn thế giới đến mua bán.
Sự lan rộng toàn cầu của cà phê Yemen
Theo nghiên cứu của Hoàng Gia Đan Mạch, quả cà phê sẽ chín ở Yemen vào tháng 2. Những hạt cà phê được đưa từ vùng núi đến thị trấn Beit al-Fakih ở vùng đất thấp hơn, từ đó một số được gửi đến cảng Mocha, và tàu biển sẽ vận chuyển số cà phê đó đi khắp thế giới.
Các phần khác của Vụ thu hoạch được gửi từ Beit al-Fakih đến các thành phố cảng khác nhau dọc theo bờ Biển Đỏ, chẳng hạn như Hodeida và Loheja, từ đó cà phê được các tàu Ả Rập nhỏ hơn gửi đến Jedda, Suez và tiếp tục đến Thổ Nhĩ Kỳ và Châu Âu.
Sự độc quyền trong lịch sử cà phê Yemen
Trích dẫn John Ray – một nhà tự nhiên học người Anh (1688), việc sản xuất và xuất khẩu cà phê từ lâu đã được duy trì dưới dạng độc quyền của người Yemen vì họ đã cố tình phá hủy khả năng nảy mầm của hạt cà phê trước khi xuất khẩ.u Người Ả Rập còn bị cấm xuất khẩu loại cây này và bị đe dọa trừng phạt nghiêm khắc nếu vi phạm. Tuy nhiên, người Hà Lan, Pháp và Anh vẫn tìm ra cách đưa cà phê đến các thuộc địa của mình.
Sự sụp đổ của đế chế cà phê Yemen
Tiếp tục trích dẫn nhà thực vật học người Hà Lan Herman Boerhaave (1720) để biết thông tin về việc độc quyền cà phê của Yemen đã bị phá vỡ như thế nào.
Nicolaes Witsen (1641–1717), Thị trưởng Amsterdam và thành viên hội đồng quản trị của Công ty Đông Ấn Hà Lan (Vereenigde Oostindische Compagnie, VOC), đã thành công trong việc thu được hạt giống cà phê hữu cơ và vận chuyển chúng từ Mocha đến Batavia ở Java. Nhờ vậy, cây cà phê đã được trồng ở Java và trong vườn bách thảo ở Amsterdam.
Năm 1715, Antoine de Jussieu (1719) nghiên cứu cây cà phê tại Jardin du Roi ở Paris từ các mẫu cây ở Amsterdam (Roque 1715).
Năm 1719, loại cà phê đầu tiên được trồng thương mại ở thuộc địa của các nước Châu Âu đã được thu hoạch ở Java.
Năm 1720, Thuyền trưởng người Pháp Gabriel des Clieu đã mang cây giống cà phê từ Paris đến Martinique, và từ đó việc trồng cà phê lan rộng ở vùng Caribe và đến Trung và Nam Mỹ (Silander 1757). Chấm dứt kỷ nguyên vàng độc quyền cà phê ở Yemen.
Chất lượng vô song của cà phê Yemen
Forsskål: Một nhà nghiên cứu Hoàng gia Đan Mạch (1775) đã viết rằng Yemen đã khiến cà phê trở thành thứ không thể thiếu đối với nhiều quốc gia. Mặc dù Yemen đã mất độc quyền sản xuất cà phê nhưng cà phê có nguồn gốc từ vùng núi xung quanh Al Hadiya vẫn được coi là ngon nhất.
Có lẽ vì thực dân châu Âu không trồng cà phê ở cùng vĩ độ và vùng núi cao với khí hậu giống như ở Yemen. Ngày nay, ngay cả khi Yemen chỉ cung cấp 1% sản lượng cà phê toàn cầu, Mocha và những nốt Chocolate của nó vẫn mang tính biểu tượng trong thế giới cà phê.
Bí ẩn di truyền của giống cà phê Yemen
Forsskål lưu ý rằng ông chưa bao giờ nhìn thấy cà phê được trồng ở vùng đất thấp, cũng như chưa bao giờ thấy cà phê mọc hoang. Cà phê chỉ được trồng ở vùng núi có nhiệt độ và lượng mưa thích hợp. Theo những người Ả Rập ở Yemen, cây cà phê ban đầu được đưa đến Yemen từ Abyssinia, khu vực thuộc Eritrea ngày nay và miền bắc và miền trung Ethiopia.
Điều kỳ lạ là theo một nghiên cứu gần đây của Montagnon và đồng nghiệp (Montagnon và cộng sự, 2021). Phát hiện năm nhóm di truyền riêng biệt của các giống cà phê ở Yemen, trong đó một nhóm được xác định là duy nhất ở Yemen và không liên quan đến bất kỳ giống cà phê nào từng được trồng, thậm chí cả những mẫu vật hoang dã từ Ethiopia.
Tuy nhiên, điều cần lưu ý là mặc dù có tính độc đáo về mặt di truyền nhưng không thể khẳng định hoàn toàn rằng giống cà phê này không có nguồn gốc từ Ethiopia. Cà phê Coffea arabica ban đầu được biết là có nguồn gốc từ vùng cao nguyên Ethiopia và hạt cà phê có thể đã di chuyển qua các tuyến đường thương mại cổ xưa đến Yemen, nơi chúng được thuần hóa và phát triển hơn nữa. Những thay đổi di truyền có thể đã xảy ra trong quá trình này, hình thành nên những giống cà phê có đặc điểm riêng biệt ở Yemen.
Kết luận
Yemen là điểm khởi đầu cho hành trình toàn cầu của cà phê. Lịch sử cà phê Yemen đầy thăng trầm là một chương quan trọng trong lịch sử cà phê trên toàn thế giới. Những người yêu thích cà phê vẫn nợ Yemen một lời cảm ơn.
